Kiedy mamy do czynienia z konceptem gospodarki, częstokroć mówimy o dwóch jej typach. Pierwszym jest gospodarka rynkowa, drugim z kolei – gospodarka centralnie sterowana. Ta ostatnia, choć wydaje się być mniej popularna i rozpowszechniona, ma swoje specyficzne cechy, które warto bliżej poznać.
Zobacz również: Jakie są najpotężniejsze gospodarki świata?
Charakterystyka gospodarki centralnie sterowanej
Gospodarka centralnie sterowana, znana również jako gospodarka planowa, opiera się na zupełnie innych zasadach i mechanizmach działania niż gospodarka rynkowa. Cechuje się dominacją państwa, które ma decydujący wpływ na działalność gospodarczą.
Podstawowymi cechami gospodarki centralnie sterowanej są:
- Dominacja własności publicznej – Państwo jest właścicielem większości zasobów majątkowych, w tym przedsiębiorstw i zakładów produkcyjnych.
- Scentralizowane planowanie – Decyzje dotyczące produkcji, dystrybucji i konsumpcji są podejmowane przez centralne organy planistyczne. Wykorzystują one szczegółowe plany gospodarcze, określające, co, ile i jak ma być produkowane.
- Brak konkurencji – W gospodarce centralnie sterowanej nie występują mechanizmy konkurencji, które charakteryzują gospodarkę rynkową. Również ceny są ustalane centralnie, a nie przez mechanizmy wolnego rynku.
Niewątpliwie, gospodarka planowa posiada swoją specyfikę, jednakoże podobnie jak każda inna forma gospodarki, ma swoje zalety i wady.
Zalety i wady centralizacji gospodarki
Podczas rozważań na temat gospodarki centralnie sterowanej, warto zwrócić uwagę zarówno na jej zalety, jak i wady.
Zalety gospodarki centralnie sterowanej przede wszystkim dotyczą eliminacji niekorzystnych zjawisk, które mogą wystąpić w gospodarce rynkowej, takich jak bezrobocie, inflacja czy mogąca wystąpić nadprodukcja. Gospodarka centralnie sterowana pozwala na bardziej sprawiedliwą dystrybucję dóbr i zasobów, eliminuje konflikty społeczne, a także daje możliwość realizacji zadań i celów społeczno-gospodarczych.
Z drugiej strony, wady gospodarki centralnie sterowanej są nie mniej istotne. Przede wszystkim dotyczą one braku elastyczności i zdolności do adaptacji do zmieniających się warunków rynkowych. Ponadto, monopolizacja produkcji i brak konkurencji mogą prowadzić do niskiej jakości produktów, braku innowacji oraz nieracjonalnego wykorzystania zasobów.
Gospodarka centralna na świecie – studia przypadków
Gospodarka centralnie sterowana nie jest teoretycznym konceptem – przez lata była stosowana w praktyce przez różne kraje, a niektóre z nich wciąż ją utrzymują.
Na przykład, Związek Radziecki był jednym z najbardziej znanych przykładów gospodarki centralnie sterowanej, gdzie prawie cała gospodarka była kontrolowana przez państwo. Chociaż system ten upadł wraz z rozpadem ZSRR, doświadczenie to jest do dziś studiowane przez ekonomistów.
Obecnie jednym z najbardziej znanych przykładów gospodarki centralnie sterowanej jest Korea Północna, gdzie cała gospodarka jest kontrolowana przez państwo. Chociaż taka centralizacja prowadzi do wielu wyzwań, w tym braku towarów konsumpcyjnych i chronicznego niedożywienia, rząd Korei Północnej utrzymuje, że gospodarka centralnie sterowana jest niezbędna dla ochrony kraju i jego ludzi.
Podsumowując, gospodarka centralnie sterowana jest unikalnym systemem gospodarczym, który pomimo swoich wad, posiada pewne zalety, które mogą sprawić, że niektóre kraje zdecydują się na jej utrzymanie.
